Boekensteunen vanaf 2014

20 boeken gelezen in 2023

1. Meghan O'Gieblyn: God, Human, Animal, Machine: Technology, Metaphor, and the Search for Meaning

   2023 Is de wereld onttoverd met de claim van de absolute waarde van objectiviteit? Wanneer we de wereld reduceren tot 'informatie' die digitaal gereproduceerd kan worden, waar blijven dan onze gevoelens, onze ervaringen? Meghan O'Gieblyn, zelf ooit opgevoed als fundamentalistisch christen, toont hoe veel van de huidige metaforen weinig verschillen van de verhalen van Luther en Calvijn. God is vervangen door de singulariteit, het hiernamaals door een digitaal voortbestaan, de kwaliteit van ons digitale voortbestaan afhankelijk gemaakt van onze daden in het leven dat we nu leiden. Het fijne aan haar verhaal is, dat O'Gieblyn deze bewegingen observeert, zonder haar eigen oordeel op te dringen. Ze toont hoe we van humanisme naar dataisme bewegen. Waarmee ze voor mij de vraag opwerpt: hoe kunnen we zin geven aan ons leven, als het dataisme ons bestaan ontdoet van mijn 'ik in het nu'? We zijn, zo betoogt ze, terug bij de vraag van Descartes. Besta ik wel? Het antwoord van de afgelopen 600 jaar, dat mijn denken het bewijs is dat ik besta, voldoet niet meer. Aangezien de mens toch vooral een zingevend wezen is, werpt dat de vraag op: hoe ervaar ik een zinvol leven in een wereld van ChatGPT (het boek is van 2021) en Aibo, de 'hond' van Sony? Het is een boek om te herlezen.

2. Martin Walker: 7. The Patriarch

   2023 Links en rechts Frankrijk, de groene eco's versus de rechtse jagers, de liefde voor dieren door ze te beschermen versus de liefde voor dieren door erop te jagen - het is als vanouds weer lastig schipperen voor inspecteur Bruno. We krijgen wederom een nostalgisch beeld van het Franse leven voorgeschoteld. Met de enorme winst van de BBB en de zorg om verdere polarisatie, zou ik iedereen een Bruno in de omgeving wensen. Volgens mij komen we er dan wel uit. In ieder geval zullen we dan (ook) heerlijk eten.

3. Karen Olsson: The Weil Conjectures

   2023 Je hebt Simone Weil, de asceet met een heilige overtuiging om in de wereld te zijn, en dan is er haar broer, André Weil, een van de grote wiskundigen van de 20ste eeuw. En dan heb je nog de auteur, Karen Olsson, die als menselijke brug optreedt tussen deze twee super-intelligente mensen. Er wordt wiskunde uitgelegd (Karen Olsson heeft zelf ook een blauwe maandag wiskunde gestudeerd), de ongelooflijke koppigheid van Simone Weil wordt keer op keer geïllustreerd (ik kan me niet onttrekken aan de vraag waarom we haar zo hooglijk waarderen, met haar fanatisme lijkt ze eerder een anorexia-in-alles) en dan is er de zoektocht naar de onderlinge relatie tussen broer en zus. Mijn gevoel achteraf: Karen Olsson is een stuk menselijker dan broer en zus.

4. Michel Houellebecq: Onderworpen

   2023 Een verontrustend verhaal. Dat lijkt me de juiste typering voor Onderworpen van Michel Houellebecq uit 2015. Het is een schrijver die ik zeer mondjesmaat tot me neem. Er zit zoveel misantropie in zijn werk, zoveel harteloze seks, zo weinig schoonheid, dat ik er somber van word. En toch... ik kan zijn analyses altijd wel volgen, ik zie welke taboes hij bespreekbaar maakt. Als hij het enkel zou doen vanuit een provocatieve houding, dan bedank ik ervoor. Maar het is meer dan provocatie. Zeker, hij schept er een sardonisch genoegen in de lezer om de oren te slaan met zijn private hebbelijkheden. Daaronder proef ik desondanks het mededogen met de mens. Zie ons aan. We kunnen niet anders. Als we er dan een puinhoop van maken, heb dan tenminste het lef de puinhoop eerlijk in de ogen te kijken.

   In Onderworpen is dat de decadente westerse wereld, waarin de vorm overheerst en de elite zich verlustigt in het spel. Een spel dat slim verstoord wordt door een islamitische politieke strateeg, met een grootse droom van een EU die het oude Roomse rijk omvat, inclusief de Noord-Afrikaanse landen. En natuurlijk met de islam als dominant geloof. Wat verontrustend is, is de wijze waarop de zogenaamd Verlichte samenleving in een mum van tijd de vrouwenrechten opoffert. Als de keuze er is tussen een rechts-radikale partij die suggereert de westerse waarden te verdedigen en een moslimpartij die op vele vlakken redelijk lijkt, maar wel de sharia verdedigt, waar kies je dan voor? Hopelijk is het een keuze die enkel in het oeuvre van Houellebecq gemaakt hoeft te worden.

5. Hans Achterhuis: Ik wil begrijpen. De onbekende Hannah Arendt

   2023 Een boek dat maar niet afkwam, is nu af. Hans Achterhuis heeft op zijn 80ste besloten dat er een strik moest om zijn liefdesverklaring aan Hannah Arendt. Moeilijk voor te stellen dat, toen hij verliefd op haar denken werd, zij nog als journalist werd afgedaan binnen de wereld van de Nederlandse filosofie. Achterhuis wil uitleggen hoe haar joodse wortels haar denken beïnvloed hebben. Hoe haar onrecht wordt aangedaan, wanneer men haar verwijdt dat ze de banaliteit van het kwaad heeft gezien in Eichmann. Als ik eerlijk ben: de vlotte pen van Achterhuis is vooral een schoolse pen. Er wordt veel geïntroduceerd, maar de scherpte die Arendt juist zo aantrekkelijk maakt, heb ik in 'Ik wil begrijpen' erg gemist.

6. Robert Hilburn: Paul Simon: The Life

   2023 Vakkundig geschreven biografie van Paul Simon. Een singer/songwriter waar ik van kinds af aan naar luister. Een mooi overzicht van zijn leven aan de hand van zijn albums, samen met Art Garfunkel, en vooral alleen. Er is ruime aandacht voor de songteksten, en die voelen vertrouwd en bekend. Erover lezen is de behoefte voelen er weer naar te luisteren. En dan gebeurt er wat er bij mij altijd gebeurt bij Paul Simon. Op een paar nummers na (vooral uit de jaren 70), raak ik snel op zijn stem en zijn arrangementen uitgeluisterd. Ik voel de warmte niet. En die vind ik ook niet in dit portret dat Robert Hillburn van hem heeft gemaakt. Dat laat onverlet dat deze biografie een aanrader is.

7. Yu Miri: Station Tokio Ueno

   2023 Een werkend leven als stadsnomade, op bouwplaatsen en op zee. Niet geboren voor het geluk. Noch voor school en kennis. Getrouwd, maar altijd ver weg om een beetje geld te verdienen. Om dan uiteindelijk oud en alleen als dakloze je laatste dagen te slijten in het park Ueno. Met de hoofdpersoon die Yü Miri heeft gekozen, is het lastig om mee te leven. Je zou kunnen zeggen: net als in de werkelijkheid. Het eenzame bestaan zonder veel reflectie, een leven dat geleefd moet worden omdat het geboren is. Nauwelijks liefde, geen compassie. Maar net zoveel mens als ieder ander. De nog minimalistischere, sobere, kale variant van de boeken van Hiromi Kawakami, Mieko Kawakami, Natsuko Imamura en Sayaka Murata.

8. Arjen Kleinherenbrink: De constructie van de wereld

   2023 Een introductie op het denken van Bruno Latour voor de Nederlandse lezer. Niets te vroeg, zullen we maar zeggen. Sinds ik ergens rond 2006 met Latour in aanraking kwam, is hij steeds meer een onderdeel van mijn visie op de wereld geworden. De waarheid als constructie in een actor-netwerk, waarin niets uitgesloten is om de waarheid stevig te verankeren. Waarbij 'verankeren' zou kunnen suggereren dat er 'iets' is waarin je een houvast kunt vinden. Dat 'iets' is echter niets anders dan de uitgesleten sporen in de grond die de weg vormen. Als er niemand gebruik van maakt en we er geen asfalt op storten, verdwijnt het pad weer. Maar hoe vaker we gebruik maken van de weg, op hoe meer kaarten de weg afgebeeld wordt, in hoe meer gidsen de weg genoemd wordt, hoe meer huizen we aan de weg bouwen, hoe moeilijker het wordt de weg weg te denken. Logisch toch? Latour is dan ook vrij makkelijk te volgen, en dat geldt ook voor deze inleiding op zijn werk van Arjen Kleinherenbrink.

9. Ali Smith: Winter

   2023 Fascinerend deel in de seizoenenreeks van Ali Smith. Soms heb ik het idee dat mijn Engels te kort schiet om alle humor en verwijzingen te kunnen volgen. En tegelijkertijd vind ik het ook weer jammer om haar in het Nederlands te lezen. Ali Smith heeft zo'n eigen stem, waarin mededogen met het gestumper van haar personages en een zekere portie levensvreugde op een bijzondere manier samengaan.

10. Zadie Smith: Intimations

    2023 6 Essays van Zadie Smith, geschreven in het eerste jaar van de lockdown. Ze kijkt en aarzelt te oordelen. Ze maakt zichzelf klein, terwijl ze het leed om haar heen observeert. En tegelijkertijd voel je aan alles, dat ze zelf mee lijdt. Niet per se met de ander, maar met de wereld in het algemeen. En met het verstrijken van haar eigen jaren in het bijzonder. De lockdown heeft haar geraakt. Dat beschrijft Zadie Smith in mooie zinnen.

11. Donia Bijan: The Last Days of Café Leila

    2023 Het Iran van voor de Islamitische Revolutie staat in schril contrast tot het Iran van daarna. Met de herinneringen van een Iraans-Amerikaanse beleven we de schoonheid van Teheran en de Iraniërs. Met de ervaringen daarna beleven we ook het wrede regime en de met name mannen die hun haat op vrouwen en vrijheid mogen uitleven. Noor keert met haar dochter terug naar het café van haar vader, die het altijd als een oase in het Islamitische Teheran heeft weten open te houden. 'The Last Days of Café Leila' schildert in zowel de melancholie als de werkelijkheid een portret zoals ik dat herken uit de verhalen die ik ook in Nederland hoor. Met de geur van de maaltijden, de gewoontes van de cultuur (zoals de kunst van het doodzwijgen) en de zorg en warmte voor wat nabij is. Het is te hopen dat alle Iraniërs snel zichzelf weer mogen zijn, niet overheerst door een groep zeloten die, uit angst, de ander verminken en onderdrukken.

12. Wim Daniëls: Het wonderbaarlijke verhaal van een stille avonturier

    2023 Het gegeven klinkt als een klok: een dove ondernemer die zijn tuincentrum verkoopt en twee grote reizen met de zojuist uitgevonden fiets maakt, zo eind 19de eeuw. Met zo'n verhaal moet je toch wat kunnen doen. Maar Wim Daniëls lukt het om het verhaal volledig om zeep te helpen. In kromme zinnen lezen we een schools verslag, waarbij het erop lijkt dat Daniëls niet de moeite heeft genomen om echt op onderzoek uit te gaan. Wat een sof.

13. Minke Douwesz: Strikt

    2023 Ruim 800 pagina's om in weg te duiken en mee te leven. Ruim 800 pagina's om vertrouwd te raken met Idske, een psychiater, in opleiding om psycho-analyse te kunnen aanbieden, lesbisch, met een dijkwoning bij de rivieren en met leuke, interessante vriendinnen. De roman uit 2003 is een trage vertelling, waarin werk, een moeizame nieuwe liefde en trips naar Amsterdam meanderen tussen de bezoeken aan haar eigen analist en bezoeken van haar patiënten. Er wordt dus veel gepraat en gereflecteerd en de angst dat het gezeur wordt, leeft vooral bij Idske zelf. Al begrijp zelfs ik, fervent liefhebben van Voskuil, Vogels, Van Heest en Mizee, wel waar die angst vandaan komt. Het is soms wat veel van het goede. Dat is gelukkig maar af en toe, want Strikt was toch vooral een heerlijk weekje lezen. Met af en toe ook fijne subtiele herkenningen in het tijdsbeeld dat ze schetst, met de rijst met kerrie van haar moeder en de detectives waarin een kat een hoofdrol speelt ('De kat die' van Lilian Jackson Braun).

14. Helen MacDonald: Schemervluchten

    2023 De spanning die zat in haar rouwverwerkingsboek 'H is van Havik', ontbreekt in deze essays over de mens in de natuur en de natuur in de mens. Het zijn toch vooral observaties van een natuuronderzoeker, die het wel over mensen heeft, maar waar empathie en psychologisch inzicht niet haar sterkste kant zijn. Dus heb ik veel geleerd (en dus veel vergeten) over vele vogels (zwaluwen, appelvinken, zwanen, ...), over bijzondere Britse gewoontes (zwanen) en over menselijke eigenaardigheden van dierenliefhebbers. Als afzonderlijke, wekelijks bijdragen in een tijdschrift zou ik er waarschijnlijk steeds weer naar uit kijken om ze te lezen. Als bundel binnen een week tijdens het forensen gelezen, werd het wat eentonig.

15. Luis Sepúlveda: Over iets dat ik in de trein ben kwijtgeraakt

    2023 Een reeks verhalen waarin de trein symbool staat voor de overgang van werelden. De ene keer tussen de levenden en de doden, de andere keer tussen het dorpse wat achterblijft en de toekomst die lonkt. In het titelverhaal 'Over iets dat ik in de trein ben kwijtgeraakt', blijkt hoe gevaarlijk het is om een retourtje te nemen. Luis Sepúlveda schrijft met de bekende Latijns-Amerikaanse mix van magisch-realisme.

16. Tove Ditlevsen: The Trouble With Happiness

    2023 Onlangs ook vertaald in het Nederlands (Kwaad geluk), zijn de verhalen in The Trouble With Happiness vooral een lange weeklacht over het ongeluk van het getrouwde leven. Mensen storten elkaar in het ongeluk nadat ze elkaar eerst de liefde hebben verklaard. Is het niet de strekking van de eerste zin, dan in ieder geval van de eerste pagina van ieder verhaal: "She stopped and listened, blood rushing to her cheeks, and her heart started hammering as if some danger was approaching." Een ander verhaal: "They sat across from one another on the train, and there was nothing special about either of them." Of deze observatie: "They were all so discreet and dressed so self-effacingly, they could slip in anywhere without anyone noticing them." Het zijn allemaal verhalen over eenzaamheid, de grauwheid van het bestaan en de onmogelijkheid gekend te worden. Verhaal na verhaal na verhaal. Een vorm van masochisme, zo voelde het. Waarom zou je dit jezelf aandoen? Geen feest om te lezen. En wat nu het probleem van geluk is? Volgens mij is Ditlevsen aan geluk nooit toegekomen.

17. Stephanie Kelton: The Deficit Myth

    2023 The Deficit Myth: Modern Monetary Theory and the Birth of the People's Economy van Stephanie Kelton heeft nogal wat vijanden gemaakt. Haar boodschap: ieder land dat zijn eigen geld kan maken, hoeft zich geen zorgen te maken over een tekort aan geld. Zolang er maar vertrouwen is dat het geld ook waarde vertegenwoordigt in de werkelijke wereld, kun je altijd meer geld creëren. Haar vijanden (en zo mag je, afgaand op de toon van de recensies, haar opponenten wel betitelen), maken zich zorgen over de boodschap die hiermee de wereld in geslingerd wordt. In de basis beweert Kelton dat er geld genoeg is. Ik denk dat de crises van de afgelopen jaren haar gelijk wel bewezen hebben. Er is heel veel geld de samenleving in gepompt. We hebben het afgelopen jaar ook gezien waartoe dit kan leiden: huizenhoge inflatie. En laat dat laatste nu ook precies het instrument zijn waarop Kelton vindt dat je WEL moet sturen. Dus niet op geldgebrek, maar op een te hoge inflatie. Inflatie impliceert namelijk dat er meer geld gemaakt wordt dan er aan waarde geleverd kan worden. Het wordt mij helaas niet helder hoe we op inflatie kunnen sturen, als we dat niet koppelen aan de hoeveelheid geld die in de markt circuleert. Dat is ook wat de critici haar kwalijk nemen: ze verwerpt de gedachte dat tegenover een overheidsinvestering belastingen moeten staan, maar belastingen voorkomen dat we alleen maar geld in de maatschappij aan het pompen zijn. Belastingen onttrekken geld aan de markt. Zo houd je een zeker evenwicht in de markt. Wat mij betreft, blijft ze het antwoord schuldig hoe een alternatief voor dit mechanisme eruit ziet.

    Haar pleidooi voor een rechtvaardiger samenleving waarin iedereen die wil werken, ook zinvol werkt heeft, overtuigt me meer. Ervan uitgaande dat er altijd werk te doen is, wil ze in economisch zware tijden mensen in dienst van de overheid nemen, en wanneer het bedrijfsleven aantrekt, kunnen de mensen dan weer overstappen naar de beter betalende private sector. Dit heeft echter minder met economie te maken, en meer met politiek. Dat geldt voor wel meer analyses en oplossingen in haar boek. Ze was dan ook adviseur voor Bernie Sanders.

18. Esther Kinsky: Langs de rivier

    2023 Langs de rivier van Esther Kinsky is een terreinroman. Wat een mooi label. Wat een mooi fenomeen. De rivier die de stad binnenkomt en weer verlaat, de oevers waar vuil zich ophoopt en mensen zwemmen, de bedrijven die zich er net zo makkelijk vestigen als haar weer verlaten - dat terrein duidt Kinksy in poëtische zinnen, in precieze observaties en duister blijvende emoties, in geuren en kleuren. Ze laat je beter kijken. En ze drijft je naar buiten, om zelf langs het water aan de rafelrand van de stad, te dwalen. Wat de hoofdpersoon drijft? Ik zou het niet weten. Er is melancholie, er is afscheid, er zijn rivieren op andere plekken waar ze is opgegroeid (de Rijn), waar ze op vakantie is geweest (Polen, India), maar wie ze is? Dat doet er niet toe. 'Langs de rivier' is per slot van rekening een terreinroman, geen psychologische.

19. Thomas Fisher: The Emergency: a year of healing and heartbreak in a Chicago ER

    2023 Een verhaal over de misstanden in de Amerikaanse zorg voor zwarte mensen. Een verhaal over de wijze waarop geld vloeit van zwart naar wit. Een verhaal over het vele bloed dat vloeit in de South Side van Chicago. Ongelooflijk hoeveel ellende er langs komt op de Eerste Hulp. Maar vooral ook ongelooflijk hoe weinig middelen er geboden worden voor de goede zorg. De auteur is er zelf arts en heeft een hele carrière achter de rug. Ook hij staat echter machteloos wanneer hij zijn moeder probeert goede zorg te laten geven. Of wanneer er een zoveelste zwarte broeder binnenkomt met schotwonden.

    Ondertussen is er COVID. Voor het verhaal doet dat er wat mij betreft weinig toe. Wat er wel toe doet: het systeem van gezondheidszorg is volledig afhankelijk van het financiële systeem. En dat laatste is veel groter. En sterker. Ik ben bang dat hierin Amerika niet eens zoveel afwijkt van Nederland. Te beginnen met de verhalen hoe geld continu stroomt van arm naar rijk, hoe we allen betalen aan de zorg, maar hoe de ziekenhuizen voor de ene behandeling, die ene indicatie, die ene patiënt meer betaald krijgen dan voor een andere. En de prijsprikkel dus het handelen stuurt. Op de werkvloer omdat de keuzes zijn weg gesaneerd, in de kantoren omdat er winst gemaakt moet worden, of tenminste zo min mogelijk verlies. Dat verhaal heeft grote gevolgen. Hele grote. De verhalen die Monique meeneemt van haar werk begrijp ik nog beter. Het is roeien met zeer beperkte riemen, de zorg is volledig vastgelopen. Zolang we het financiële systeem niet danig op de schop durven te gooien, verandert er niets. En dat is onacceptabel. Dat maakt The Emergency zeer duidelijk.

20. Douglas Adams: 5. Mostly Harmless

    2023 Deel 5 en tevens slot van de originele cyclus van de Hitchhikers Guide to the Galaxy. De grappen zitten erin, maar het is toch vooral een afscheid. Van de onzin en van de aarde.