Boekensteunen vanaf 2014

35 boeken gelezen in 2023

1. David Graeber: The Dawn of Everything

   2023 David Graeber en David Wengrow hakken met botte bijl het grote verhaal van de mensheid aan flarden. Het verhaal dat recent nog met zoveel verve, zoveel schwung, door Yuval Noah Harari in zijn bestsellers aan de man is gebracht. We waren jagers/nomaden, toen kwam er het graan en gingen we ons vestigen, waarna we in steeds grotere gemeenschappen gingen leven, die op hun beurt dan weer de staat en de bureaucratie geschapen hebben. Niets van waar, stellen Graeber en Wengrow. Althans, er is niets noodzakelijks aan deze ontwikkeling. Er zijn vele andere succesvolle varianten geweest, mensen hebben zich eerder in grote steden gevestigd om die vervolgens weer te verlaten en de gemeenschappen van vroeger onderscheiden zich net zo van elkaar als nu: zo is er voldoende millenia-oud bewijs voor een tweedeling tussen samenlevingen die geloven in pracht en praal, en zij die geloven in matiging en strengheid. Graeber en Wengrow houden één groot pleidooi voor mijn favoriete houding: Geniet van de gedachte dat het anders kan. Helaas doen ze dat in zulke lelijke zinnen en is hun vertelstijl zo belerend, dat ik me erdoor heen heb moeten worstelen. Je hoopt dat iemand met de vlotte pen van Harari nog eens dit verhaal navertelt. Want de strekking zelf is geweldig: mensen zijn creatieve wezens die in staat zijn om op hele verschillende wijzen hun samenleven vorm te geven.

2. Marguerite Yourcenar: Het hermetisch zwart

   2023 Alsof je een fictieversie leest van de biografie over Erasmus van Sandra Langereis, zo feitelijk beschrijft Marguerite Yourcenar de 16de eeuw en het leven van met name de filosoof-arts Zeno. Dicht op de huid van de tijd, zo voelt het. Met de pest, de strijd tussen lutheranen en de katholieken, en die tussen Spanje, Italië, de Nederlanden, en al die andere Europese koninkrijken. Hoe kun je vanuit een zoektocht naar de feitelijke waarheid, je toch staande houden? Zeno doet een poging, en Yourcenar toont in mooie zinnen hoe hij schippert om uiteindelijk in Brugge, de stad van zijn geboorte, ook zijn einde te vinden.

3. David Wallace-Wells: The Uninhabitable Earth

   2023 Het is bijna onvoorstelbaar dat The Uninhabitable Earth van David Wallace-Wells alweer ruim 4 jaar oud is. Of eigenlijk 6 jaar, aangezien het gebaseerd is op een artikel dat hij in 2017 schreef voor de New York magazine. Inmiddels lees je dagelijks in het nieuws over alle rampen die hij toen al onafwendbaar op ons af zag komen. Of onafwendbaar - nee, eigenlijk is dat niet de strekking van het boek. Juist het idee dat het onafwendbaar is, stelt hij ter discussie. Het grootste inzicht dat het mij opleverde: de waanzin dat we denken dat we ons menselijk systeem (het kapitalisme) niet kunnen veranderen, maar we wel het ecologisch systeem kunnen manipuleren (met technologische innovaties). Hoe hoogmoedig kun je zijn als mens als je denkt dat de natuur zich makkelijker laat sturen dan je medemensen? Ondertussen lees ik ook The Dawn of Everything van Graeber & Wengrow, dat een nuttige aanvulling biedt en toont dat er wel degelijk alternatieven zijn voor menselijk samenleven. Dat we heel hard moeten werken aan de mens zelf om te kunnen overleven, is in de jaren na het verschijnen van The Uninhabitable Earth zonneklaar. Dat we geen steek zijn opgeschoten is een wanhopige en trieste constatering.

4. Leila Slimani: Mathilde

   2023 Mathilde is een vrouw uit de Elzas die op het einde van WOII als een blok valt voor de Marokkaanse soldaat in het Franse leger, Amine, en met hem mee gaat naar het platteland in Marokko. Hij probeert de droom van zijn vader tot leven te brengen, een bloeiende plantage op het hete, droge woestijnland, zij probeert tegen beter weten in haar keuze als een avontuur te beleven, in een land dat zich langzaam maar zeker los scheurt van het koloniale 'moederland'. Het levert een lelijk beeld op van wantrouwen, afhankelijkheden, armoede, patriarchaal geweld. Er zou sprake van liefde kunnen zijn, tussen Mathilde en Amine, tussen Mathilde en haar dochter Aïsha, zelfs misschien tussen vader en dochter, maar de strijd om te overleven overheerst uiteindelijk. Net als bij Lullaby, het boek waarmee Slimani doorbrak bij het grote publiek.

5. Umberto Eco: De mysterieuze vlam van koningin Loana

   2023 Jeugdherinneringen, fictief of werkelijk - Umberto Eco maakt er een complete jungle mee. Vol illustraties, afbeeldingen, met een zolder vol dozen en dozen en dozen. Werkelijk alles moet bekeken worden, om de eruditie als kunstzinnig spel op te voeren. De antiquair Giambattista Bodoni verliest zijn persoonlijk geheugen na een hersenbloeding. En dus moet er gezocht worden naar de liefde in zijn jeugd, de gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog en de muziek van toen. De psychologie is ver te zoeken, dus lees je Eco vooral om het plezier en de verwondering dat zoveel kennis in een boek past.

6. Jonas Jonasson: De profeet en de idioot

   2023 Neem een onaangepast mens die graag de zaken zo simpel mogelijk beschouwd, verrijk deze met wat speciale talenten, en mix deze in een cocktail met mensen die de samenleving op een geheel eigen wijze doorgronden, en garneer met een reeks bestaande beroemdheden. Voeg daarbij een paar elementaire emoties toe als wraak en liefde, en men krijgt inmiddels alweer de zesde roman van Jonas Jonasson. Het recept van 'De 100-jarige man die uit het raam klom en verdween' werkt nog steeds. Wanneer er althans voldoende tijd tussen de gerechten zit.

7. Guus en Nel Schipper: Trappen tot Santiago

   2023 Uit 1998 stamt dit fietsverslag van Guus en Nel Schipper over hun reis naar Santiago de Compostella. Dan is het als fietser in ieder geval nog enigszins bijzonder, sindsdien is de bestemming alleen maar nog toeristischer geworden. Zegt men. Het boek geeft het bekende ritme van de fietser goed weer: vroeg vertrekken (zij uit een hotel), opmerkingen over het weer, de drukte (of niet) van de wegen, het landschap, anderen die men even spreekt (of niet), kleine ongemakken, de klimmen en of die trappend of lopend zijn volbracht, wat wetenswaardigheden over de plaatsen die men passeert, en dan weer het vinden van een slaapplaats. Ook dit echtpaar ervaart de rust die uit gaat van een dergelijk stramien. Omdat zij een pelgrimsroute volgen, vragen ze zich op een gegeven moment af of het allemaal toeval is of dat er meer tussen hemel en aarde is.

8. Tom Lanoye: Sprakeloos

   2023 In sprankelend Nederlands-Vlaams neemt Lanoye je aan de hand om zijn moeder eer aan te doen. Zij krijgt een hersenbloeding en raakt haar taal kwijt, juist zij die niet alleen achter de toonbank van hun slagerij, maar ook in het amateurtheater en bij het opvoeden van haar vijf kinderen, de taal gebruikte om de wereld te vormen. Tom Lanoye heeft het duidelijk niet van een vreemde, zijn liefde voor onbaatzuchtig putten uit een woordenschat die niet rijk genoeg kan zijn. Zijn beleving van zijn jeugd lijkt radicaal te verschillen van die van Edouard Louis, maar de reactie van zijn moeder na zijn coming-out als homo, had er zo één uit het Noord-Franse milieu van Louis kunnen zijn: we hadden het er bij vier moeten laten.

9. Robert Sapolsky: Behave; The Biology Of Humans At Our Best And Worst

   2023 Dit boek is dik. Heel dik. Het heeft me jaren gekost om het te lezen. En dan heb ik nog niet eens de appendixen gelezen, die je moeten helpen je basiskennis van biologie op peil te brengen. Aan de hand van de moderne wetenschappelijke inzichten, verklaart Sapolsky ons gedrag. Daarbij volgt hij de tijd: van de eerste milliseconde dat je lichaam reageert, tot de effecten van opvoeding. Nature en nurture komen aan bod, het effect van hormonen wordt diepgravend uitgelegd, en nog veel meer. Een boek om in kleine beetjes tot je te nemen.

10. Édouard Louis: Veranderen: methode

    2023 Édouard Louis is een fenomeen, een literair geworden extreme make-over van een jongen uit Hallencourt, Noord-Frankrijk. Wat een verbetenheid om te veranderen. Het gaat maar door, die noodzaak zijn verleden te ontvluchten. Tot zijn 17de nauwelijks een boek gelezen, en dan obsessief iedere dag een literair, sociologisch of filosofisch meesterwerk tot je willen nemen. Niet om te genieten van de taal, de gedachtes (dat komt later pas), maar om anders te zijn dan de mensen die hem als kind massaal vernederden. Omdat hij een te hoge stem had, omdat hij leek op een meisje, misschien wel homo was. Waar bij velen een dergelijke jeugd omslaat in zelfhaat, heeft Louis het vermogen te veranderen. Dit hele boek gaat daarover. Wat het mooi maakt, is zijn besef dat het uiteindelijk net zo zeer leidt tot succes in de maatschappij, als tot herbevestiging van alles wat er mis in de maatschappij. Zijn opkomst maakt de wereld waaruit hij komt, niet beter. Dat voelt als een verlies.

11. Marguerite Yourcenar: Als stromend water

    2023 Mooie zinnen, drie verhalen waarin het West-Europese verleden van minstens 400 jaar oud tot leven worden gewekt. Over liefde tussen broer en zus, over een man van het gewone volk, zeeman, corrector en bediende in een kort tijdsbestek alvorens hij sterft als hoeder van een eiland op de Zuiderzee, en over diens afstammeling die het theater in gaat. De kwaliteit van Yourcenar zit onder andere in haar gave het verleden tot het 'nu' te maken, alsof ze erbij was toen het allemaal gebeurde. Geen gekostumeerd bal, maar een mooie documentaire waarin de ideeën over gelijkheid en humanisme ruim baan krijgen.

12. Peter Voskuil: Gouden eeuw der Nederpop

    2023 De opkomst van de popmuziek in de jaren 60. Met alles wat daarbij komt kijken. De studio's, de managers, de stations in Hilversum en op zee, de rivaliteit, de technologie van opnames. En natuurlijk de muzikanten: van Willy en Willeke Alberti tot de Golden Earrings (toen nog met S), Cats en Q65. Het boek is een afgeleide van Voskuil's koffietafelboek Dutch Mountains. Hopelijk komen de jaren 70 en 80 ook nog in een eigen paperbackeditie.

13. Byung-Chul Han: In the Swarm: Digital Prospects

    2023 De Duits-Koreaanse filosoof Byung-Chul Han heeft vooral een opinie. In the Swarm leest als een pamflet tegen de blinde digitalisering van de wereld. Als we alles in de openheid gooien, waar blijft de kritische reden dan? Wanneer we menen dat we transparant moeten zijn om elkaar te vertrouwen, dan is het vertrouwen al verdwenen. Want transparant ben je om gecontroleerd te kunnen worden. Vertrouwen is iets dat je a priori geeft. Er staan meer mooie juweeltjes in het dunne boekje, maar uiteindelijk beklijft bij mij vooral het gevoel dat ook Han een mening heeft. Waarvan akte.

14. Bert Weijde: Onder het ijs

    2023 Begin jaren 60 wordt Bert Weijde opgenomen in een psychiatrische inrichting, eerst in Amsterdam, later in Wolfheze. Onder het ijs bevat veel dagboeknotities uit die tijd. Frida Vogels heeft dit boek na het overlijden van Weijde geschikt gemaakt voor uitgave. Het is een eerbetoon aan een vriend, die behalve in haar werk, ook regelmatig opduikt bij Voskuil (onder de naam Frans). Kenners van hun werk krijgen met Onder het ijs een bevestiging van en verdieping op de persoonlijkheid die we dus al hebben leren kennen. Het woord 'getroubleerd' is, denk ik, uitgevonden voor de wijze waarop Weijde zichzelf staande probeert te houden in een wereld die nooit de zijne zal zijn. Hij geeft inzicht in zijn manier van denken, waarin alles draait om hem. Alles betrekt hij op zichzelf en alles draait om hem. Het is in die zin een ontluisterend eerlijk beeld van een psychiatrisch patiënt die zichzelf niet kan sparen. In de noodzaak om eerlijk te zijn, herken je de verwantschap met Vogels en Voskuil. Juist door zijn bijna obsessieve focus op zichzelf, mist het boek de kwaliteit van de andere twee. Die verhouden zich continu tot anderen. Weijde kan zich alleen tot zichzelf verhouden. Dat goed inzichtelijk maken, is gelukt.

15. Abdulrazak Gurnah: Memory of Departure

    2023 Als debuutroman bevat Memory of Departure al veel van de thematiek en de kwaliteit die Gurnah uiteindelijk de Nobelprijs voor de Literatuur hebben opgeleverd. In de jaren 60 groeit de hoofdpersoon op in een arm dorp, waar naast de smerige geur en slijmerige wanden, ook een bijna magisch-realistische slechtheid lijkt rond te waren. Op een bepaalde manier lijkt het een wrede afrekening van Gurnah met zijn geboorteland. Waarom zoveel armoe, waarom zoveel drank, waarom zoveel pedofilie? Een buitenstaander zou er niet mee wegkomen. Het maakt het verhaal echter ook meer dan de moeite waard. Want misschien is het de overtreffende trap van de werkelijkheid, misschien is het het overdrijven van de schrijver die zich nog moet bewijzen met de branie van een beginnend auteur, maar tegelijkertijd overtuigt het geheel dusdanig, dat ik de reden om economisch vluchteling te worden, opnieuw kan invoelen. Het verhaal vertelt hij nogmaals, maar dan genuanceerder en met meer controle, in Gravel Heart.

16. Meghan O'Gieblyn: God, Human, Animal, Machine: Technology, Metaphor, and the Search for Meaning

    2023 Is de wereld onttoverd met de claim van de absolute waarde van objectiviteit? Wanneer we de wereld reduceren tot 'informatie' die digitaal gereproduceerd kan worden, waar blijven dan onze gevoelens, onze ervaringen? Meghan O'Gieblyn, zelf ooit opgevoed als fundamentalistisch christen, toont hoe veel van de huidige metaforen weinig verschillen van de verhalen van Luther en Calvijn. God is vervangen door de singulariteit, het hiernamaals door een digitaal voortbestaan, de kwaliteit van ons digitale voortbestaan afhankelijk gemaakt van onze daden in het leven dat we nu leiden. Het fijne aan haar verhaal is, dat O'Gieblyn deze bewegingen observeert, zonder haar eigen oordeel op te dringen. Ze toont hoe we van humanisme naar dataisme bewegen. Waarmee ze voor mij de vraag opwerpt: hoe kunnen we zin geven aan ons leven, als het dataisme ons bestaan ontdoet van mijn 'ik in het nu'? We zijn, zo betoogt ze, terug bij de vraag van Descartes. Besta ik wel? Het antwoord van de afgelopen 600 jaar, dat mijn denken het bewijs is dat ik besta, voldoet niet meer. Aangezien de mens toch vooral een zingevend wezen is, werpt dat de vraag op: hoe ervaar ik een zinvol leven in een wereld van ChatGPT (het boek is van 2021) en Aibo, de 'hond' van Sony? Het is een boek om te herlezen.

17. Martin Walker: 7. The Patriarch

    2023 Links en rechts Frankrijk, de groene eco's versus de rechtse jagers, de liefde voor dieren door ze te beschermen versus de liefde voor dieren door erop te jagen - het is als vanouds weer lastig schipperen voor inspecteur Bruno. We krijgen wederom een nostalgisch beeld van het Franse leven voorgeschoteld. Met de enorme winst van de BBB en de zorg om verdere polarisatie, zou ik iedereen een Bruno in de omgeving wensen. Volgens mij komen we er dan wel uit. In ieder geval zullen we dan (ook) heerlijk eten.

18. Karen Olsson: The Weil Conjectures

    2023 Je hebt Simone Weil, de asceet met een heilige overtuiging om in de wereld te zijn, en dan is er haar broer, André Weil, een van de grote wiskundigen van de 20ste eeuw. En dan heb je nog de auteur, Karen Olsson, die als menselijke brug optreedt tussen deze twee super-intelligente mensen. Er wordt wiskunde uitgelegd (Karen Olsson heeft zelf ook een blauwe maandag wiskunde gestudeerd), de ongelooflijke koppigheid van Simone Weil wordt keer op keer geïllustreerd (ik kan me niet onttrekken aan de vraag waarom we haar zo hooglijk waarderen, met haar fanatisme lijkt ze eerder een anorexia-in-alles) en dan is er de zoektocht naar de onderlinge relatie tussen broer en zus. Mijn gevoel achteraf: Karen Olsson is een stuk menselijker dan broer en zus.

19. Michel Houellebecq: Onderworpen

    2023 Een verontrustend verhaal. Dat lijkt me de juiste typering voor Onderworpen van Michel Houellebecq uit 2015. Het is een schrijver die ik zeer mondjesmaat tot me neem. Er zit zoveel misantropie in zijn werk, zoveel harteloze seks, zo weinig schoonheid, dat ik er somber van word. En toch... ik kan zijn analyses altijd wel volgen, ik zie welke taboes hij bespreekbaar maakt. Als hij het enkel zou doen vanuit een provocatieve houding, dan bedank ik ervoor. Maar het is meer dan provocatie. Zeker, hij schept er een sardonisch genoegen in de lezer om de oren te slaan met zijn private hebbelijkheden. Daaronder proef ik desondanks het mededogen met de mens. Zie ons aan. We kunnen niet anders. Als we er dan een puinhoop van maken, heb dan tenminste het lef de puinhoop eerlijk in de ogen te kijken.

    In Onderworpen is dat de decadente westerse wereld, waarin de vorm overheerst en de elite zich verlustigt in het spel. Een spel dat slim verstoord wordt door een islamitische politieke strateeg, met een grootse droom van een EU die het oude Roomse rijk omvat, inclusief de Noord-Afrikaanse landen. En natuurlijk met de islam als dominant geloof. Wat verontrustend is, is de wijze waarop de zogenaamd Verlichte samenleving in een mum van tijd de vrouwenrechten opoffert. Als de keuze er is tussen een rechts-radikale partij die suggereert de westerse waarden te verdedigen en een moslimpartij die op vele vlakken redelijk lijkt, maar wel de sharia verdedigt, waar kies je dan voor? Hopelijk is het een keuze die enkel in het oeuvre van Houellebecq gemaakt hoeft te worden.

20. Hans Achterhuis: Ik wil begrijpen. De onbekende Hannah Arendt

    2023 Een boek dat maar niet afkwam, is nu af. Hans Achterhuis heeft op zijn 80ste besloten dat er een strik moest om zijn liefdesverklaring aan Hannah Arendt. Moeilijk voor te stellen dat, toen hij verliefd op haar denken werd, zij nog als journalist werd afgedaan binnen de wereld van de Nederlandse filosofie. Achterhuis wil uitleggen hoe haar joodse wortels haar denken beïnvloed hebben. Hoe haar onrecht wordt aangedaan, wanneer men haar verwijdt dat ze de banaliteit van het kwaad heeft gezien in Eichmann. Als ik eerlijk ben: de vlotte pen van Achterhuis is vooral een schoolse pen. Er wordt veel geïntroduceerd, maar de scherpte die Arendt juist zo aantrekkelijk maakt, heb ik in 'Ik wil begrijpen' erg gemist.

21. Robert Hilburn: Paul Simon: The Life

    2023 Vakkundig geschreven biografie van Paul Simon. Een singer/songwriter waar ik van kinds af aan naar luister. Een mooi overzicht van zijn leven aan de hand van zijn albums, samen met Art Garfunkel, en vooral alleen. Er is ruime aandacht voor de songteksten, en die voelen vertrouwd en bekend. Erover lezen is de behoefte voelen er weer naar te luisteren. En dan gebeurt er wat er bij mij altijd gebeurt bij Paul Simon. Op een paar nummers na (vooral uit de jaren 70), raak ik snel op zijn stem en zijn arrangementen uitgeluisterd. Ik voel de warmte niet. En die vind ik ook niet in dit portret dat Robert Hillburn van hem heeft gemaakt. Dat laat onverlet dat deze biografie een aanrader is.

22. Yu Miri: Station Tokio Ueno

    2023 Een werkend leven als stadsnomade, op bouwplaatsen en op zee. Niet geboren voor het geluk. Noch voor school en kennis. Getrouwd, maar altijd ver weg om een beetje geld te verdienen. Om dan uiteindelijk oud en alleen als dakloze je laatste dagen te slijten in het park Ueno. Met de hoofdpersoon die Yü Miri heeft gekozen, is het lastig om mee te leven. Je zou kunnen zeggen: net als in de werkelijkheid. Het eenzame bestaan zonder veel reflectie, een leven dat geleefd moet worden omdat het geboren is. Nauwelijks liefde, geen compassie. Maar net zoveel mens als ieder ander. De nog minimalistischere, sobere, kale variant van de boeken van Hiromi Kawakami, Mieko Kawakami, Natsuko Imamura en Sayaka Murata.

23. Arjen Kleinherenbrink: De constructie van de wereld

    2023 Een introductie op het denken van Bruno Latour voor de Nederlandse lezer. Niets te vroeg, zullen we maar zeggen. Sinds ik ergens rond 2006 met Latour in aanraking kwam, is hij steeds meer een onderdeel van mijn visie op de wereld geworden. De waarheid als constructie in een actor-netwerk, waarin niets uitgesloten is om de waarheid stevig te verankeren. Waarbij 'verankeren' zou kunnen suggereren dat er 'iets' is waarin je een houvast kunt vinden. Dat 'iets' is echter niets anders dan de uitgesleten sporen in de grond die de weg vormen. Als er niemand gebruik van maakt en we er geen asfalt op storten, verdwijnt het pad weer. Maar hoe vaker we gebruik maken van de weg, op hoe meer kaarten de weg afgebeeld wordt, in hoe meer gidsen de weg genoemd wordt, hoe meer huizen we aan de weg bouwen, hoe moeilijker het wordt de weg weg te denken. Logisch toch? Latour is dan ook vrij makkelijk te volgen, en dat geldt ook voor deze inleiding op zijn werk van Arjen Kleinherenbrink.

24. Ali Smith: Winter

    2023 Fascinerend deel in de seizoenenreeks van Ali Smith. Soms heb ik het idee dat mijn Engels te kort schiet om alle humor en verwijzingen te kunnen volgen. En tegelijkertijd vind ik het ook weer jammer om haar in het Nederlands te lezen. Ali Smith heeft zo'n eigen stem, waarin mededogen met het gestumper van haar personages en een zekere portie levensvreugde op een bijzondere manier samengaan.

25. Zadie Smith: Intimations

    2023 6 Essays van Zadie Smith, geschreven in het eerste jaar van de lockdown. Ze kijkt en aarzelt te oordelen. Ze maakt zichzelf klein, terwijl ze het leed om haar heen observeert. En tegelijkertijd voel je aan alles, dat ze zelf mee lijdt. Niet per se met de ander, maar met de wereld in het algemeen. En met het verstrijken van haar eigen jaren in het bijzonder. De lockdown heeft haar geraakt. Dat beschrijft Zadie Smith in mooie zinnen.

26. Donia Bijan: The Last Days of Café Leila

    2023 Het Iran van voor de Islamitische Revolutie staat in schril contrast tot het Iran van daarna. Met de herinneringen van een Iraans-Amerikaanse beleven we de schoonheid van Teheran en de Iraniërs. Met de ervaringen daarna beleven we ook het wrede regime en de met name mannen die hun haat op vrouwen en vrijheid mogen uitleven. Noor keert met haar dochter terug naar het café van haar vader, die het altijd als een oase in het Islamitische Teheran heeft weten open te houden. 'The Last Days of Café Leila' schildert in zowel de melancholie als de werkelijkheid een portret zoals ik dat herken uit de verhalen die ik ook in Nederland hoor. Met de geur van de maaltijden, de gewoontes van de cultuur (zoals de kunst van het doodzwijgen) en de zorg en warmte voor wat nabij is. Het is te hopen dat alle Iraniërs snel zichzelf weer mogen zijn, niet overheerst door een groep zeloten die, uit angst, de ander verminken en onderdrukken.

27. Wim Daniëls: Het wonderbaarlijke verhaal van een stille avonturier

    2023 Het gegeven klinkt als een klok: een dove ondernemer die zijn tuincentrum verkoopt en twee grote reizen met de zojuist uitgevonden fiets maakt, zo eind 19de eeuw. Met zo'n verhaal moet je toch wat kunnen doen. Maar Wim Daniëls lukt het om het verhaal volledig om zeep te helpen. In kromme zinnen lezen we een schools verslag, waarbij het erop lijkt dat Daniëls niet de moeite heeft genomen om echt op onderzoek uit te gaan. Wat een sof.

28. Minke Douwesz: Strikt

    2023 Ruim 800 pagina's om in weg te duiken en mee te leven. Ruim 800 pagina's om vertrouwd te raken met Idske, een psychiater, in opleiding om psycho-analyse te kunnen aanbieden, lesbisch, met een dijkwoning bij de rivieren en met leuke, interessante vriendinnen. De roman uit 2003 is een trage vertelling, waarin werk, een moeizame nieuwe liefde en trips naar Amsterdam meanderen tussen de bezoeken aan haar eigen analist en bezoeken van haar patiënten. Er wordt dus veel gepraat en gereflecteerd en de angst dat het gezeur wordt, leeft vooral bij Idske zelf. Al begrijp zelfs ik, fervent liefhebben van Voskuil, Vogels, Van Heest en Mizee, wel waar die angst vandaan komt. Het is soms wat veel van het goede. Dat is gelukkig maar af en toe, want Strikt was toch vooral een heerlijk weekje lezen. Met af en toe ook fijne subtiele herkenningen in het tijdsbeeld dat ze schetst, met de rijst met kerrie van haar moeder en de detectives waarin een kat een hoofdrol speelt ('De kat die' van Lilian Jackson Braun).

29. Helen MacDonald: Schemervluchten

    2023 De spanning die zat in haar rouwverwerkingsboek 'H is van Havik', ontbreekt in deze essays over de mens in de natuur en de natuur in de mens. Het zijn toch vooral observaties van een natuuronderzoeker, die het wel over mensen heeft, maar waar empathie en psychologisch inzicht niet haar sterkste kant zijn. Dus heb ik veel geleerd (en dus veel vergeten) over vele vogels (zwaluwen, appelvinken, zwanen, ...), over bijzondere Britse gewoontes (zwanen) en over menselijke eigenaardigheden van dierenliefhebbers. Als afzonderlijke, wekelijks bijdragen in een tijdschrift zou ik er waarschijnlijk steeds weer naar uit kijken om ze te lezen. Als bundel binnen een week tijdens het forensen gelezen, werd het wat eentonig.

30. Luis Sepúlveda: Over iets dat ik in de trein ben kwijtgeraakt

    2023 Een reeks verhalen waarin de trein symbool staat voor de overgang van werelden. De ene keer tussen de levenden en de doden, de andere keer tussen het dorpse wat achterblijft en de toekomst die lonkt. In het titelverhaal 'Over iets dat ik in de trein ben kwijtgeraakt', blijkt hoe gevaarlijk het is om een retourtje te nemen. Luis Sepúlveda schrijft met de bekende Latijns-Amerikaanse mix van magisch-realisme.

31. Tove Ditlevsen: The Trouble With Happiness

    2023 Onlangs ook vertaald in het Nederlands (Kwaad geluk), zijn de verhalen in The Trouble With Happiness vooral een lange weeklacht over het ongeluk van het getrouwde leven. Mensen storten elkaar in het ongeluk nadat ze elkaar eerst de liefde hebben verklaard. Is het niet de strekking van de eerste zin, dan in ieder geval van de eerste pagina van ieder verhaal: "She stopped and listened, blood rushing to her cheeks, and her heart started hammering as if some danger was approaching." Een ander verhaal: "They sat across from one another on the train, and there was nothing special about either of them." Of deze observatie: "They were all so discreet and dressed so self-effacingly, they could slip in anywhere without anyone noticing them." Het zijn allemaal verhalen over eenzaamheid, de grauwheid van het bestaan en de onmogelijkheid gekend te worden. Verhaal na verhaal na verhaal. Een vorm van masochisme, zo voelde het. Waarom zou je dit jezelf aandoen? Geen feest om te lezen. En wat nu het probleem van geluk is? Volgens mij is Ditlevsen aan geluk nooit toegekomen.

32. Stephanie Kelton: The Deficit Myth

    2023 The Deficit Myth: Modern Monetary Theory and the Birth of the People's Economy van Stephanie Kelton heeft nogal wat vijanden gemaakt. Haar boodschap: ieder land dat zijn eigen geld kan maken, hoeft zich geen zorgen te maken over een tekort aan geld. Zolang er maar vertrouwen is dat het geld ook waarde vertegenwoordigt in de werkelijke wereld, kun je altijd meer geld creëren. Haar vijanden (en zo mag je, afgaand op de toon van de recensies, haar opponenten wel betitelen), maken zich zorgen over de boodschap die hiermee de wereld in geslingerd wordt. In de basis beweert Kelton dat er geld genoeg is. Ik denk dat de crises van de afgelopen jaren haar gelijk wel bewezen hebben. Er is heel veel geld de samenleving in gepompt. We hebben het afgelopen jaar ook gezien waartoe dit kan leiden: huizenhoge inflatie. En laat dat laatste nu ook precies het instrument zijn waarop Kelton vindt dat je WEL moet sturen. Dus niet op geldgebrek, maar op een te hoge inflatie. Inflatie impliceert namelijk dat er meer geld gemaakt wordt dan er aan waarde geleverd kan worden. Het wordt mij helaas niet helder hoe we op inflatie kunnen sturen, als we dat niet koppelen aan de hoeveelheid geld die in de markt circuleert. Dat is ook wat de critici haar kwalijk nemen: ze verwerpt de gedachte dat tegenover een overheidsinvestering belastingen moeten staan, maar belastingen voorkomen dat we alleen maar geld in de maatschappij aan het pompen zijn. Belastingen onttrekken geld aan de markt. Zo houd je een zeker evenwicht in de markt. Wat mij betreft, blijft ze het antwoord schuldig hoe een alternatief voor dit mechanisme eruit ziet.

    Haar pleidooi voor een rechtvaardiger samenleving waarin iedereen die wil werken, ook zinvol werkt heeft, overtuigt me meer. Ervan uitgaande dat er altijd werk te doen is, wil ze in economisch zware tijden mensen in dienst van de overheid nemen, en wanneer het bedrijfsleven aantrekt, kunnen de mensen dan weer overstappen naar de beter betalende private sector. Dit heeft echter minder met economie te maken, en meer met politiek. Dat geldt voor wel meer analyses en oplossingen in haar boek. Ze was dan ook adviseur voor Bernie Sanders.

33. Esther Kinsky: Langs de rivier

    2023 Langs de rivier van Esther Kinsky is een terreinroman. Wat een mooi label. Wat een mooi fenomeen. De rivier die de stad binnenkomt en weer verlaat, de oevers waar vuil zich ophoopt en mensen zwemmen, de bedrijven die zich er net zo makkelijk vestigen als haar weer verlaten - dat terrein duidt Kinksy in poëtische zinnen, in precieze observaties en duister blijvende emoties, in geuren en kleuren. Ze laat je beter kijken. En ze drijft je naar buiten, om zelf langs het water aan de rafelrand van de stad, te dwalen. Wat de hoofdpersoon drijft? Ik zou het niet weten. Er is melancholie, er is afscheid, er zijn rivieren op andere plekken waar ze is opgegroeid (de Rijn), waar ze op vakantie is geweest (Polen, India), maar wie ze is? Dat doet er niet toe. 'Langs de rivier' is per slot van rekening een terreinroman, geen psychologische.

34. Thomas Fisher: The Emergency: a year of healing and heartbreak in a Chicago ER

    2023 Een verhaal over de misstanden in de Amerikaanse zorg voor zwarte mensen. Een verhaal over de wijze waarop geld vloeit van zwart naar wit. Een verhaal over het vele bloed dat vloeit in de South Side van Chicago. Ongelooflijk hoeveel ellende er langs komt op de Eerste Hulp. Maar vooral ook ongelooflijk hoe weinig middelen er geboden worden voor de goede zorg. De auteur is er zelf arts en heeft een hele carrière achter de rug. Ook hij staat echter machteloos wanneer hij zijn moeder probeert goede zorg te laten geven. Of wanneer er een zoveelste zwarte broeder binnenkomt met schotwonden.

    Ondertussen is er COVID. Voor het verhaal doet dat er wat mij betreft weinig toe. Wat er wel toe doet: het systeem van gezondheidszorg is volledig afhankelijk van het financiële systeem. En dat laatste is veel groter. En sterker. Ik ben bang dat hierin Amerika niet eens zoveel afwijkt van Nederland. Te beginnen met de verhalen hoe geld continu stroomt van arm naar rijk, hoe we allen betalen aan de zorg, maar hoe de ziekenhuizen voor de ene behandeling, die ene indicatie, die ene patiënt meer betaald krijgen dan voor een andere. En de prijsprikkel dus het handelen stuurt. Op de werkvloer omdat de keuzes zijn weg gesaneerd, in de kantoren omdat er winst gemaakt moet worden, of tenminste zo min mogelijk verlies. Dat verhaal heeft grote gevolgen. Hele grote. De verhalen die Monique meeneemt van haar werk begrijp ik nog beter. Het is roeien met zeer beperkte riemen, de zorg is volledig vastgelopen. Zolang we het financiële systeem niet danig op de schop durven te gooien, verandert er niets. En dat is onacceptabel. Dat maakt The Emergency zeer duidelijk.

35. Douglas Adams: 5. Mostly Harmless

    2023 Deel 5 en tevens slot van de originele cyclus van de Hitchhikers Guide to the Galaxy. De grappen zitten erin, maar het is toch vooral een afscheid. Van de onzin en van de aarde.